Ngành thủy sản là một ngành công nghiệp liên quan đến nuôi trồng, đánh bắt, chế biến và tiêu thụ các loài thủy sản, động vật sống trong cả môi trường nước mặn và nước ngọt. Ngành này có vai trò rất quan trọng với người dân nước ta và trên toàn thế giới trong việc cung cấp thực phẩm cho con người, góp phần vào nền kinh tế của nhiều quốc gia nói chung và Việt Nam nói riêng. Tuy nhiên, thì ngành thủy sản nước ta hiện nay cũng chịu ảnh hưởng bởi các thách thức lớn như biến đổi khí hậu, chi phí leo thang, rào cản thương mại và những quy định khắt khe từ các thị trường quốc tế như Mỹ, EU.
Vậy thì ngành thủy sản nước ta sẽ chịu ảnh hưởng như thế nào? Và đâu sẽ là giải pháp cho những vấn đề trên? Hãy cùng khám phá bức tranh tổng quan tình hình của ngành thủy sản nước ta hiện nay với bài viết mà Giải Pháp Web mang đến ngày hôm nay nhé!
1. Tổng quan ngành thủy sản của nước ta hiện nay
1.1. Vai trò và vị thế của ngành thủy sản
Ngành thủy sản của nước ta đóng một vai trò rất quan trọng trong sự phát triển của nền kinh tế. Quy mô của ngành thủy sản ngày càng mở rộng và vai trò của ngành thủy sản cũng không ngừng tăng lên. Ngành thủy sản sẽ nắm 7 vai trò chính trong trong nền kinh tế quốc gia:
- Cung cấp thực phẩm, tạo nguồn dinh dưỡng cho người dân
- Đảm bảo an ninh lương thực thực phẩm
- Giúp chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp nông thôn
- Tạo công việc cho người dân và tăng hiệu quả sử dụng đất cho nhà nước
- Giúp xóa đói, giảm nghèo
- Là nguồn xuất khẩu quan trọng
- Giúp đảm bảo chủ quyền quốc gia và an ninh quốc phòng ở những vùng sâu, vùng xa, nhất là ở các vùng biển và hải đảo
Trước tình trạng nguồn thủy lợi thủy sản tự nhiên đang có xu hướng giảm đi và thậm chí có thể nói là cạn kiệt thì nuôi trồng được xem là bước đi tất yếu cho sự phát triển của ngành thủy sản. Đặc biệt khi Việt Nam là quốc gia có lợi thế về đường bờ biển trải dài từ Bắc vào Nam, có hệ thống sông ngòi dày đặc và các kênh rạch chằng chịt… có thể phát triển nuôi trồng thủy sản quanh năm. Có thể thấy được hiệu quả của việc nuôi trồng đối với ngành thủy sản nước ta hiện nay đó là nước đứng thứ 3 thế giới về xuất khẩu thủy sản. Ngành thủy sản hiện nay đang dần trở thành ngành xuất khẩu chủ lực, có vị trí quan trọng và tiến đến xây dựng các vùng xuất khẩu tập trung.
1.2. Tình hình của ngành thủy sản hiện nay
Việt Nam hiện đang là ngư trường thuận lợi cho việc khai thác thủy sản đồng thời cũng là điều kiện tự nhiên để nuôi trồng thủy sản và xây dựng các cơ sở hậu cần cho ngành thủy sản. Nuôi trồng thủy sản bắt nguồn từ nghề sản xuất phụ, mang tính chất tự cung tự cấp và đã trở thành một ngành sản xuất thủy sản tập trung với trình độ kỹ thuật tiên tiến, phát triển. Không chỉ phát triển ở khu vực nước ngọt, nước lợ, nước mặn mà còn định hướng theo lối phát triển bền vững, bảo vệ môi trường và hài hòa với các nền kinh tế khác.
2. Đặc điểm của ngành thủy sản
Một số đặc điểm của ngành thủy sản nước ta hiện nay:
- Ngành thủy sản đa dạng về loài và sản phẩm: Ở Việt Nam thì rất đa dạng các loại thủy sản khác nhau từ tôm, cá, mực, hàu cho đến các loại cá nước mặn và nước ngọt. Theo đó thì việc tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các ngành như công nghiệp, chế biến thủy sản rất là quan trọng.
- Đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm: Cải thiện chất lượng và đảm bảo an toàn thực phẩm là ưu tiên hàng đầu trong ngành thủy sản. Trong đó, Việt Nam đã cố gắng để đáp ứng được các tiêu chuẩn quốc tế về an toàn thực phẩm và chất lượng của thủy sản để tạo dựng niềm tin với thị trường quốc tế.
- Nuôi trồng phát triển hơn khai thác: Thực tế thì vài năm trở lại gần đây, ngành nuôi trồng đang có xu hướng tăng mạnh hơn những ngành khai thác thủy sản ở nhiều quốc gia khác. Nguyên do có thể là xuất phát từ việc khai thác thủy sản ngoài tự nhiên gặp nhiều hạn chế về chất lượng cũng như vì sự biến đổi của môi trường. Ngoài ra, việc khai thác cũng cần được đẩy mạnh để nhằm bảo vệ các nguồn tài nguyên thủy sản. Tuy nhiên thì việc khai thác thủy sản có thể gây tác động tiêu cực đến môi trường biển và đại dương. Vậy nên ngành nuôi trồng thủy sản thường được xem như là một phương pháp thân thiện với môi trường, đặc biệt là khi biện pháp này được thực hiện cùng với những biện pháp bảo vệ môi trường đi kèm. Nuôi trồng thủy sản có thể đáp ứng được hầu hết các yêu cầu khi so sánh với khai thác từ môi trường tự nhiên.
- Thách thức về sự bền vững: Tình hình là ngành thủy sản nước ta hiện nay cũng đối mặt với nhiều thách thức về sự bền vững, bao gồm việc quản lý tài nguyên, tránh ảnh hưởng đến môi trường nước và quản lý an toàn thực phẩm. Vậy nên cần phải có sự quản lý cẩn thận về vấn đề này để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành.
3. Các lĩnh vực chính trong ngành thủy sản
Nuôi trồng thủy sản là một ngành kinh tế quan trọng của nước ta, có đóng góp rất lượn vào sự phát triển nền kinh tế – xã hội và an ninh lương thực của đất nước. Ngành thủy sản nước ta có nhiều loại hình khác nhau để nuôi trồng và khai thác các tài nguyên thủy sản với điều kiện là phải phù hợp với tự nhiên, vị trí địa lý và nhu cầu thị trường của từng vùng miền. Sau đây là một số lĩnh vực trong ngành thủy sản nước ta hiện nay.
3.1. Nuôi trồng thủy sản
Đây là quá trình nuôi trồng các loại cá, tôm, mực và các loại thủy sản khác trong môi trường nước. Thông thường thì các loại thủy sản sẽ được nuôi trồng thông qua việc sử dụng các hệ thống nuôi trồng hoặc hệ thống thủy canh. Nuôi trồng thủy sản là quá trình chăm sóc, phát triển và nhân giống những loài thủy sản trong môi trường nước được kiểm soát. Các cái hệ thống nuôi trồng phổ biến được sử dụng trong ngành nuôi trồng thủy sản bao gồm:
- Hệ thống thủy canh: Đây là một hệ thống kết hợp giữa nuôi trồng thủy sản và trồng cây trong môi trường nước. Hệ thống thủy canh thường sử dụng sự tương tác giữa thủy sản và cây trồng để mà cung cấp chất dinh dưỡng cho cây và xử lý các chất thải của thủy sản. Đây là phương pháp được người dân sử dụng ưu tiên hơn các loại hệ thống khác trong ngành thủy sản nước ta hiện nay, và hệ thống này còn giúp tránh tình trạng lãng phí các tài nguyên và tận dụng tối ưu hóa được tài nguyên khi sử dụng chúng.
- Hệ thống ao nuôi: Hệ thống này là phương pháp nuôi trồng các thủy sản trong những ao, hồ hoặc bể nước có kích thước và hình dạng đa dạng, nhiều kiểu dáng khác nhau. Hệ thống có thể được xây dựng bằng bê tông, nhựa, lưới hoặc bằng các vật liệu khác và còn tùy thuộc vào loài thủy sản và điều kiện cụ thể để đưa ra vật liệu xây dựng cho ao nuôi sao cho phù hợp nhất. Hệ thống thường cung cấp và kiểm soát tốt hơn về môi trường cũng như dinh dưỡng của các loài thủy sản.
- Hệ thống nuôi trồng thủy sản nước ngọt: Ngoài một số hệ thống nuôi trồng thủy sản trong môi trường biển ra thì còn có hệ thống nuôi trồng các thủy sản trong môi trường nước ngọt có thể kể đến như ao nuôi cá, ao nuôi tôm và đặc biệt là hệ thống thủy canh kết hợp giữa trồng cây và nuôi trồng thủy sản ở trong môi trường nước ngọt.
- Hệ thống nước dâng: Với hệ thống này, các loại thủy sản sẽ được đặt trong các lồng nuôi cấy nước dâng trên mặt nước và thường là trên biển hoặc ở trong các cái ao hồ có diện tích lớn. Hệ thống này trong ngành thủy sản nước ta hiện nay thì thường được sử dụng cho các loài như cá hồi, cá chình và phải đòi hỏi một quy trình nuôi trồng vô cùng cẩn thận để có thể đảm bảo cho môi trường nước.
3.2. Chế biến và xuất khẩu thủy sản
Sau khi nuôi trồng và đã có thể thu hoạt, thì thủy sản cần được chế biến thành các sản phẩm thực phẩm để đáp ứng nhu cầu tiêu thụ cho người tiêu dùng trong và ngoài nước. Tất nhiên, nếu dùng để đáp ứng nhu cầu trong nước thì là việc dễ dàng thực hiện, những còn với các người dùng quốc tế thì tiếp đó sẽ là xuất khẩu ra thị trường quốc tế. Ngành thủy sản có vai trò rất quan trọng trong việc cung cấp các thực phẩm đến với người tiêu dùng trên toàn thế giới thông qua các hệ thống phân phối và thương mại quốc tế. Hiện tại thì ngành này đang phải đối mặt với nhiều thách thức chẳng hạn như vấn đề bảo vệ môi trường, tài nguyên thủy sản, giảm thiểu các tác nhân gây hại đến với môi trường biển mà vẫn phải đảm bảo an toàn thực phẩm.
3.3. Khai thác, đánh bắt thủy sản
Ngành này có liên quan đến các vấn đề về khai thác và đánh bắt thủy sản từ môi trường tự nhiên như biển, ao, hồ, sông, suối… Đây cũng là một phần quan trọng đối với ngành thủy sản nước ta hiện nay, nó cũng cung cấp các nguồn thực phẩm quan trọng cho người tiêu dùng cả trong và ngoài nước. Sau đây là một số phương pháp và đặc điểm của ngành khai thác và đánh bắt thủy sản:
- Công cụ đánh bắt: Các ngư dân thường sử dụng các tàu, thuyền và công cụ đánh bắt đa dạng để có thể đánh bắt được lượng thủy sản cao từ thiên nhiên. Việc có thể đánh bắt được thủy sản với số lượng lớn hay không là vẫn còn tùy thuộc vào mạng lưới, lưới câu, các công cụ đánh bắt khác và loại thủy sản hay khu vực đánh bắt.
- Đánh bắt kiểm soát: Để có thể bảo vệ tài nguyên môi trường và đảm bảo các loài thủy sản có thời gian sinh sôi nảy nở thì các quy định và hệ thống quản lý vấn đề đánh bắt cần phải được áp dụng một cách khắt khe. Vì không phải ai cũng muốn thua thiệt hơn so với những người cùng làm nghề khác. Việc kiểm soát này bao gồm thiết lập kích thước khai thác, đánh bắt thủy sản, giới hạn các vùng đánh bắt và đưa ra quy định về thời gian săn bắt.
- Khắc phục tình trạng khai thác quá mức: Một số loài thủy sản đã bị khai thác quá mức, dẫn đến tình trạng khan hiếm. Vậy nên để khắc phục tình trạng này, cần phải đưa ra các biện pháp giới hạn số lượng thủy sản có thể đánh bắt, thiết lập các khu bảo tồn và thúc đẩy thị trường bền vững.
- Bảo vệ môi trường biển: Ngành đánh bắt thủy sản có thể gây nên các tác động tiêu cực đối với môi trường biển, bao gồm việc đánh bắt các loài thủy sản không giống với ý định ban đầu và làm tổn thương các động vật biển khác. Do đó, các cơ quan quản lý môi trường phải khẩn trương đưa ra các biện pháp bảo vệ môi trường, đây là một điều quan trọng của ngành thủy sản nước ta hiện nay.
- Các quy định về an toàn lao động: Các công việc khai thác và đánh bắt thủy sản thường là những công việc nguy hiểm. Vậy nên, các quy định về an toàn lao động là điều cần thiết để bảo vệ ngư dân khi lao động trong ngành này. Ngành nghề này góp phần rất lớn vào cung cấp thực phẩm và nguồn sống cho một số bà con sinh sống vùng ven biển và nó cũng đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế của quốc gia.
4. Những thách thức và cơ hội của ngành thủy sản nước ta hiện nay
4.1. Thách thức của ngành thủy sản
Bên cạnh những tiện ích mà ngành thủy sản mang lại thì cũng không thể không nói đến những khó khăn thử thách mà ngành thủy sản nước ta hiện nay đang phải đối mặt, cụ thể như là các vấn đề về biến đổi khí hậu làm cho hạn hán và xâm nhập mặn đến các vùng nuôi trồng thủy sản, thêm vào đó là nhiệt độ tăng làm thay đổi môi trường nước gây bất lợi cho các loài thủy sản. Chi phí sản xuất tăng cao, giá thức ăn thủy sản tăng so với các năm trước, nguồn cung cấp nhiên liệu chế biến cũng gặp phải khó khăn, các cơ sở hạ tầng như điện và giao thông chưa đồng bộ các vùng nuôi trồng với nhau. Cạnh tranh giữa các quốc gia trên thị trường quốc tế đi kèm với đó là rào cản thương mại, không thể không nhắc đến các bệnh dịch thủy sản và cuối cùng đó là vấn đề kiểm soát chất lượng của giống thủy sản.
4.2. Cơ hội phát triển của ngành thủy sản là gì?
Bên cạnh đó thì những cơ hội đến với ngành thủy sản nước ta hiện nay cũng vô cùng mở rộng. Đầu tiên có thể kể đến đó là thủy sản sản hữu cơ và truy xuất nguồn gốc. Với xu hướng thủy sản hữu cơ ngày càng được ưa chuộng tại các cái thị trường quốc tế cao cấp như là EU, Mỹ và Nhật Bản, ứng dụng truy xuất nguồn gốc cũng giúp nâng cao tính minh bạch cho sản phẩm và tạo lợi thế khi xuất khẩu ra thị trường quốc tế. Tiếp theo đó là các chính sách hỗ trợ phát triển, chính phủ hỗ trợ nâng cao chất lượng giống và giảm chi phí thức ăn, kiểm soát được dịch bệnh. Bên cạnh đó thì các chính sách chống khai thác IUU cũng đã giúp cho VN gỡ được tấm thẻ vàng EU, mở rộng thị trường xuất khẩu ra thế giới. Và cuối cùng đó là xu hướng tiêu dùng xanh càng được ưa thích hơn bao giờ hết. Người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn những thực phẩm sách, có chứng nhận về an toàn sinh học và hiện tại ở các siêu thị, nhà hàng đang dần chuyển sang sử dụng thủy sản hữu cơ, không có chất quan ảo quản và từ đó đã mở ra một cơ hội lớn đối với thị trường nước ta.
5. Giải pháp và định hướng phát triển cho ngành thủy sản
5.1. Giải pháp cho ngành thủy sản là gì?
Để có thể xác định đúng các hướng đi sau này cho ngành thủy sản nước ta hiện nay thì việc đầu tiên phải thực hiện đó là tìm ra các giải pháp để ứng dụng vào nuôi trồng, khai thác và chế biến, xuất khẩu các loại thủy sản. Và sau đây sẽ là 4 giải pháp có thể giúp cải thiện được vấn đề trên:
- Ứng dụng công nghệ vào nuôi trồng thủy sản: Hệ thống RAS có thể giúp giảm thiểu ô nhiễm, tối ưu hóa hiệu suất nuôi trồng và IoT có thẻ giúp quản lý các thông tin, theo dõi chất lượng nước nuôi trồng, cũng điều chỉnh được môi trường thành môi trường tự nuôi trồng.
- Nâng cao chất lượng sản phẩm và nhận được các chứng nhận quốc tế: Cần đạt được các chứng nhận HACCP, ASC, GlobalGAP, BAP thì mới có cơ hội để thâm nhập vào thị trường cao cấp. Bên cạnh đó thì cũng khuyến khích phát triển mô hình hữu cơ, hạn chế sử dụng kháng sinh và các hóa chất trong nuôi trồng.
- Kiểm soát vấn đề khai thác IUU để có thể gỡ tấm thẻ vàng EU: Tăng cường các giám sát tàu, thuyền bằng hệ thống VMS. Cũng nên cải thiện truy xuất nguồn gốc, xử lý nghiêm các hành vi khai thác bất hợp pháp.
- Xây dựng các chuỗi giá trị và liên kết bền vững: Việc hình thành các chuỗi cung ứng khép kín, kết nối giữa người nuôi, doanh nghiệp và xuất khẩu có thể giúp phát triển mô hình liên kết các chuỗi giá trị, nâng cao tính ổn định trong sản xuất.
5.2. Định hướng phát triển của ngành
Nếu đã có giải pháp thì bước tiếp theo đó sẽ là định hướng phát triển cho ngành thủy sản nước ta hiện nay. Và dưới đây là 3 định hướng có thể giúp cho ngành thủy sản Việt Nam ngày càng phát triển và bền vững:
- Tăng cường xuất khẩu sang các thị trường quốc tế cao cấp: Việc đầu tư vào các sản phẩm chế biến sâu sẽ giúp nâng cao giá trị và thúc đẩy xuất khẩu thủy sản hữu cơ sang các nước EU, Mỹ và Nhật Bản.
- Đẩy mạnh thương hiệu Việt Nam trên thị trường quốc tế: Có những cách để đẩy mạnh thương hiệu Việt Nam như là xây dựng cho ngành thủy sản Việt Nam hình ảnh “thủy sản sạch – chất lượng cao”, giúp nâng cao giá trị thương hiệu quốc gia và tham gia các hội chợ mang tính quốc tế nhue Vietfish, Seafood Expo Global để mở rộng thị trường.
- Xây dựng hệ sinh thái gắn bó với bảo vệ môi trường: Để xây dựng được hệ sinh thái thì việc cần làm đó là nuôi trồng thủy sản tuần hoàn, giảm thiểu các chất thải. Tăng cường áp dụng các ứng dụng công nghệ sinh học cao để xử lý ao nuôi, bảo vệ môi trường. Tận dụng các năng lượng tái tạo và quy trình vận hành của trang trại. Cuối cùng đó là nâng cao ý thức về khai thác bền vững và bảo vệ môi trường sinh thái biển cho cộng động.
6. Kết luận
Tóm lại, ngành thủy sản nước ta hiện tại đang giữ vị thế quan trọng trong nền kinh tế nước nhà, đóng góp lớn vào GDP, giúp giải quyết các vấn đề về việc làm cho hàng triệu người lao động và là đây ngành chủ lực trong xuất khẩu với giá trị lên đến hàng tỷ USD mỗi năm. Dù vậy thì ngành thủy sản cũng đang đối mặt với nhiều thách thức. Để có thể duy trì được sự tăng trưởng bền vững này, thì ngành thủy sản cần phải đẩy mạnh ứng dụng công nghệ vào việc nuôi trồng và khai thác thủy sản để nâng cao chất lượng, kiểm soát chặt chẽ các hoạt động liên quan và xây dựng chuỗi giá trị hiệu quả.
Bên cạnh đó, cũng phải tận dụng các cơ hội đến từ xu hướng tiêu dùng xanh, chính sách hỗ trợ của nhà nước và phát triển, mở rộng thị trường cao cấp sẽ góp phần giúp cho ngành thủy sản nước ta hiện tại tiếp tục nâng cao giá trị thương hiệu Việt Nam trên thị trường quốc tế.
